Hướng dẫn cách làm bài nghị luận xã hội về tư tưởng, đạo lý giành điểm tối đa

Phần Làm văn của đề thi Ngữ Văn THPT quốc gia thường có 2 câu, trong đó có yêu cầu viết một đoạn văn ngắn nghị luận xã hội khoảng 200 chữ về một vấn đề, tư tưởng, đạo lý, hiện tượng nào đó trong cuộc sống. Đây là một trong những phần khiến nhiều học sinh e ngại và dễ mất điểm nếu không nắm rõ cách viết. Dưới đây, Tuyển sinh số xin gợi ý cách làm một bài nghị luận xã hội về tư tưởng đạo lý để thí sinh tham khảo. 

Có 2 dạng đề về tư tưởng, đạo lý đó là:

• Đề trực tiếp: Đề thường nêu trực tiếp, thí sinh dễ dàng nhận thấy ngay như bàn về lòng dũng cãm, sự vô cảm, sự thành công... 
• Đề gián tiếp: Thường trích dẫn một đoạn văn, một câu nói, một câu chuyện rồi yêu cầu thí sinh bàn và rút ra đạo lý, tư tưởng từ đó. Chẳng hạn như cho câu danh ngôn "Nơi nào có ý chí nơi đó có con đường" anh/chị hãy bàn về câu nói này... Với dạng này, bạn nên đọc kỹ đề để xác định vấn đề cần nghị luận. 

CÁC BƯỚC LÀM NGHỊ LUẬN XÃ HỘI VỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÝ

I/ Mở bài:

Mở bài phải nêu được cái nhìn tổng quát mà đề thi yêu cầu rồi mở ra hướng giải quyết để triển khai ở phần thân bài. Có nhiều cách mở bài như mở bài bằng danh ngôn, tục ngữ; mở bài bằng trực tiếp đi thẳng vào vấn đề... 

Ví dụ: Bàn về câu nói "Nơi nào có ý chí nơi đó có con đường"

=> Thí sinh có thể viết: Trong cuộc sống, thất bại hay thành công chỉ cách nhau một gang tấc. Nó phụ thuộc vào ý chí, vào tinh thần cũng như lòng kiên định của mỗi người. Pauline Kael từng nói "Nơi nào có ý chí nơi đó có con đường". Câu nói về ý chí đó cứ thổn thức trong tâm trí tôi, như trở thành một kim chỉ nan, một triết lý sống giúp tôi vượt qua mọi thách thức, khó khăn... 

II/ Thân bài: 

1, Giải thích tư tưởng, đạo lý cần bàn luận

• Giải thích nghĩa của những từ ngữ trọng tâm có tính then chốt
• Sau đó, giải thích nghĩa cả câu nói: giải thích các từ ngữ, thuật ngữ, khái niệm, nghĩa đen, nghĩa bóng (nếu có)
• Rồi rút ra ý nghĩa chung của tư tưởng, đạo lý đó . (Học sinh nêu cả quan điểm của tác giả được thể hiện như thế nào qua câu nói (đối với đề bài có tư tưởng, đạo lý thể hiện gián tiếp qua câu danh ngôn, tục ngữ, ngạn ngữ,...). 

2, Bàn luận tư tưởng đạo lý mà đề yêu cầu

- Bàn luận về mức độ đúng đắn, chính xác, sâu sắc của tư tưởng đạo lý đó:

• Phân tích 
• Chứng minh chính xác, dùng  dẫn chứng cuộc sống xã hội để chứng minh

Ví dụ: Bàn về tuổi trẻ với đam mê, thí sinh có thể lấy ví dụ thực tiễn về những người có đam mê và sự quyết tâm theo đuổi đam mê rồi thành công trong cuộc sống như Bill Gates từ nhỏ say mê toán học và các mô hình máy tính sơ khai nhất. Ông đã đỗ vào ngành luật của trường Harvard - một ngôi trường đại học danh giá nhưng với niềm say mê máy tính, Bill Gates nghỉ học và cùng với một người bạn mở công ty Microsoft khi mới 20 tuổi. Chính niềm đam mê đó đã giúp Bill Gates thành công. Đến nay, Bill Gates đã có 12 lần là người giàu nhất thế giới vào các năm 2001-2007, 2009 và 2014-2017. 

- Bàn luận về mức độ đầy đủ, toàn diện của tư tưởng đạo lý đó

• Tự đặt ra và trả lời các câu hỏi: Tư tưởng đạo lý ấy đã đầy đủ, toàn diện chưa? Có thể bổ sung thêm điều gì? Đúng trong hoàn cảnh xã hội ngày nay chưa? Có thể lẫn dẫn chứng chứng minh
• Bạn cần có lập trường tư tưởng vững vàng, suy nghĩ riêng, dám đưa ra chính kiến riêng, miễn là có lý, có tinh thần xây dựng và phù hợp đạo lý
• Rút ra bài học cho bản thân và hành động trong cuộc sống: Bài học cần chân thành, tránh chung chung, trừu tượng, hão huyền, không thực tế. 

3/ Kết bài

- Khái quát lại ngắn gọn tư tưởng, đạo lý đó.

- Phát triển, liên tưởng, nâng cao vấn đề. 

=> Khoảng 2 -3 dòng là đủ

LƯU Ý CHUNG

- Phải giữ lập trường, quan điểm vững vàng trong suốt quá trình viết

- Đề bài yêu cầu 200 chữ nhưng không nhất thiết bỏ buộc đúng 200 chữ hoặc ít hơn. Thí sinh có thể viết khoảng 240-250 chữ

- Thường xuyên đọc sách báo, xem các chương trình truyền hình để có thêm vốn hiểu biết

- Việc thể hiện sự sáng tạo, quan điểm mang dấu ấn cá nhân... là yếu tố quan trọng giúp thí sinh đạt điểm cao

Suzy